Tielse Begraafplaatsen;

Tiel kent enkele zeer bijzondere begraafplaatsen, zoals "Ter Navolging" en de Joodse begraafplaats.

Onder dit kopje zal ik de bijzondere begraafplaatsen uitlichten.   

Joodse begraafplaats;

De Joodse begraafplaats van Tiel is gelegen aan de Voor de Kijkuit. De begraafplaats, het toegangshek en het metaheerhuisje zijn rijksmonumenten. Volgens de beschrijving in het register van rijksmonumenten is hij van architectuurhistorische, stedenbouwkundige en cultuurhistorische waarde en een gaaf voorbeeld van een negentiende-eeuwse Joodse begraafplaats.

Geschiedenis;

De joodse gemeente van Tiel was in de eerste helft van de negentiende eeuw een van de grootste van Gelderland.

Tot 1828 werden Tielse joden begraven in Buren, Wageningen en Culemborg.

In 1827 werd grond voor een begraafplaats aangekocht in Santwijck. Buiten de stad of dorp zoals dat gewoonlijk was voor een Joodse begraafplaats.

In 1868 werd deze uitgebreid, en werd de toegang van de Visserstraat verplaatst naar de Voor de Uitkijk. Dit is de reden dat er een aantal zerken met hun rug naar het Metaheerhuisje staan.

In 1876 werden de bouw van een metaheerhuisje en de muur rond de begraafplaats aanbesteed en in 1877 vond op de uitbreiding de eerste begrafenis plaats.

Op de pilaren aan weerszijden van het in 1868 gebouwde toegangshek zijn in het Hebreeuws Ezechiƫl 37:12 en Jesaja 26:19 te lezen.

Rond 1930 vond de eerste begrafenis van een volwassene plaats op de plek waar tot 1876 de voormalige ingang en het oude metaheerhuisje stonden. Toen ook dat deel vol dreigde te raken werd de gemeente verzocht uit te mogen breiden. Omdat ze geen vergunning kreeg voor verdere uitbreiding, kocht de Joodse Gemeente in 1935 de particuliere begraafplaats van de Rotterdamse familie Beem aan de Meersteeg te Geldermalsen.

Bij het opheffen van de Joodse Gemeente Tiel in 1987 en het in de negentiger jaren scheiden en vervolgens verkopen van een deel van het perceel kon de begraafplaats alsnog worden uitgebreid.

Oorlogschade;

Door oorlogshandelingen in 1944 zijn er 70 graven verloren gegaan.

Herdenkingsmonument;

In de jaren 1942-1944 is een groot deel van de Tielse joodse gemeenschap weggevoerd en vermoord.

In Tiel werd een monument voor de gevallenen gemaakt waar de Joodse gemeenschap niet werd genoemd.

Reden voor de Joodse gemeenschap om in 1950 een eigen monument te maken. Deze bevindt zich nabij het metaheerhuisje.

Het is een bakstenen zuil met een natuurstenen gedenkplaat, waarop de volgende tekst staat:

ā€œOver dit alles ween ik bittere tranen, mijn oog, mijn oog het huilt zich uit in water, want verre is van mij een trooster, die mij den moed hergeeft. Mijn zonen zijn van hun geluk beroofd, want de overmacht verkreeg de vijand. Klaagliederen 1:16." Daaronder staan de namen van 29 leden van de Joodse gemeente Tiel die werden omgebracht.

Metaheerhuisje;

In 2018 is het in 1877 gebouwde metaheerhuisje geheel gerenoveerd. Er is vervolgens een expositie ingericht waarin aandacht wordt besteed aan het Joodse verleden in Tiel. Daarnaast wordt een aantal objecten getoond dat van oudsher in een metaheerhuisje aanwezig zijn. Het oudste zijn de baar en de bokken met daarop een met zink beklede kist waarin het stoffelijk overschot werd gelegd bij de rituele wassing. Bijbehorend zijn twee emmers en nappen alsmede een groot metalen vat dat waarschijnlijk werd gebruikt voor het opvangen van het gebruikte water. Op de baar staan in het Hebreeuws de teksten 'In het jaar van het verrichten van liefdadigheid 1789 / 1790' en 'Moge haar rots haar behoeden en leven schenken - Joodse Gemeente Tiel'. Daaruit zou kunnen worden opgemaakt dat Tiel al voor 1800 een Joodse Gemeente kende. Ook is de peilstok voor het meten van de diepte van het graf bewaard gebleven. Uit dezelfde periode dateren enkele gebedsborden terwijl de lezenaar in 1838 is gemaakt.

Synagoge Tiel;

Op een vrijgekomen terrein van het voormalige St. Agnietenklooster, in de St. Agnietenstraat, werd in 1839 een synagoge ingewijd.

Vanwege het uitmoorden van de Joden door de Naziā€™s waren er te weinig Joden over om de Synagoge te onderhouden en uiteindelijk werd het synagogegebouw na de oorlog verkocht en kreeg uiteindelijk in 1976 de bestemming van moskee.

Diverse joodse elementen van en uit het gebouw belanden in eerste instantie als oud vuil in een vliko, onder andere een metalen fontein en de eerste steen uit 1837, Gelukkig konden deze op tijd gered worden, de fontein hangt en de gedenksteen staat naast het metaheerhuisje.

Een andere fontein van steen ging naar het Streekmuseum De Groote SociĆ«teit te Tiel, waar het in meerdere stukken in de kelder lag. Nadat de vrijwilligers van de begraafplaats Ter Navolgingā€ de Joodse begraafplaats onder hun hoede nam (geadopteerd), is deze fontein gerestaureerd en is nu samen te zien met de metalen fontein in het metaheerhuisje.

De joodse gemeente van Tiel is in 1987 opgeheven en bij die van Arnhem gevoegd. Het Jodenstraatje in het centrum herinnert nog aan de joodse bewoners.

Aantal joden in Tiel:

1809 - 173

1840 - 304

1869 - 386

1899 - 210

1930 - 75

1951 - 23

1971 - 17

bronnen:

Wikipedia,

Joods Cultureel Kwartier; https://nl.wikipedia.org/wiki/Joodse_begraafplaats;

vrijwilligersgroep Ter Navolging.

Gedenksteen Synagoge Tiel, uit de Vliko gered.

Gedenksteen Synagoge Tiel, uit de Vliko gered.

Fontein Synagoge Tiel, uit de Vliko gered.

Fontein Synagoge Tiel, uit de Vliko gered.

Fontein Synagoge Tiel, (lag in stukken in de kelder van het museum).

Fontein Synagoge Tiel, (lag in stukken in de kelder van het museum).

Familiegraf met maar een persoon (1936), de rest vermoord in de vernietigingskampen.

Familiegraf met maar een persoon (1936), de rest vermoord in de vernietigingskampen.

Monument 1950. Tekst:

Monument 1950. Tekst: "Over dit alles ween ik bittere tranen, mijn oog, mijn oog het huilt zich uit in water, want verre is van mij een trooster, die mij den moed hergeeft. Mijn zonen zijn van hun geluk beroofd, want de overmacht verkreeg de vijand. Klaagliederen 1:16." Daaronder staan de namen van 29 leden van de Joodse gemeente Tiel die werden omgebracht.

Ter Navolging;

Een van de oudste begraafplaatsen van Nederland. Gesticht in 1786 door J.D. van Leeuwen.

Verval en herstel; 

Sinds 2010 is Ter Navolging van een ā€˜bramenparadijsā€™ veranderd in een historische begraafplaats met de uitstraling van een intiem stadspark met enkele honderden soms eeuwenoude grafmonumenten en prachtihe oude bomen en hekwerken.

Het herstel is op basis van het herstelplan 2015-2025 en wordt gedaan door de vrijwilligers van de stichting "Ter Navolging" en worden daarbij ondersteund door de firma Van Luijn Natuursteen.

link;

https://www.ternavolgingtiel.nl

Katholieke begraafplaats J.D. van Leeuwenstraat;

Gesticht;

De begraafplaats is van 1836. 

Oorlogsmonument;

Op deze begraafplaats zijn de 14 onschuldige vermoorde burgers uit Wamel begraven. Deze 14 mensen zijn zinloos neergemaaid op 20 september 1944 op het Paardenveld in Tiel. 

Renovatie;

In 2017 en 2018 zijn de kapel en het hek gerestaureerd. De kapel kreeg zijn oorspronkelijke glas en lood ramen terug. In de jaren 70 zijn de glas-in-loodramen vervangen door goedkope ramen met een houten kozijn. De oorspronklijke ramen lagen opgeslagen in de Dominicuskerk.

Wie was J.D. van Leeuwen;

Johannes Diederik van Leeuwen (Tiel, 26 februari 1737 ā€“ aldaar, 8 maart 1817) was een Nederlands jurist en politicus.

Hij hoorde tot de politieke groepering van de patriotten. Zijn werkzaamheden vielen vooral in de jaren 1785-1787 en 1795-1805.

Het bekendste wapenfeit van Van Leeuwen werd het tot stand brengen van 'Ter Navolging', een van de eerste begraafplaatsen buiten de stadsmuren in Nederland.

Om redenen van hygiƫne wilden patriotten een einde maken aan het begraven in kerken. Daartoe richtte Van Leeuwen in 1785 in Tiel het Begraafgenootschap Ter Navolging op.

Met zijn idee won hij een jaar later een Gouden Ereprijs van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen.

Nog in datzelfde jaar 1786 werd de begraafplaats enige honderden meters buiten de Burense Poort van Tiel opgericht.

Link;

https://nl.wikipedia.org/wiki/Johannes_Diederik_van_Leeuwen

Graf voor de 14 zinloos vermoorde inwoners van Wamel in Tiel bij het Paardenwater 20 september 1944

Graf voor de 14 zinloos vermoorde inwoners van Wamel in Tiel bij het Paardenwater 20 september 1944

Restauratie
Restauratie
Restauratie
Restauratie

Opmerkingen

24.05.2020 12:13

Fred de Langen

Dank je wel Els Holleman voor het compliment.

24.05.2020 12:00

Els Holleman

prachtige foto's en goede informatie! Ik heb je artikel gedeeld op de FB sites van Open Monumentendag Tiel, Erfgoedsymposium Tiel en Oudheidkamer Tiel e.o. Bedankt!